កាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១ សារព័ត៌មានកម្ពុជាថ្មី បានចុះផ្សាយនូវសេចក្ដីរាយការណ៍បន្តមួយ ដែលនិយាយថា វីរុសកូរ៉ូណា ឬកូវីដ-១៩ ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងទឹកទន្លេ និងដៃទន្លេនានានៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា។ សារព័ត៌មាននេះ បានចុះផ្សាយសេចក្ដីរាយការណ៍បែបនេះដោយផ្អែកតាមសេចក្ដីរាយការណ៍នៃសារព័ត៌មានឥណ្ឌាថ្ងៃនេះ (India Today)។
សេចក្ដីរាយការណ៍នេះ ត្រូវបានចែករំលែកទៅលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់សារព័ត៌មានមួយនេះ ហើយក៏ត្រូវបានចែករំលែកបន្តដល់ទៅជាង ២០០ដងពីសំណាក់អ្នកប្រើបណ្ដាញសង្គម រួមជាមួយការបញ្ចេញប្រតិកម្មដល់ជាង ៣០០ដង និងមតិមួយចំនួនផងដែរ។
រូបភាពផ្ដាមចេញពីសេចក្ដីរាយការណ៍របស់សារព័ត៌មានកម្ពុជាថ្មី ដែលត្រូវបានចែករំលែកលើទំព័រហ្វេសប៊ុក «ពេលនេះ ឥណ្ឌារកឃើញវីរុសកូវីដ-១៩ក្នុងទឹកទន្លេ»។
Kampuchea Thmey’s report | Archived Link
ក្រៅពីចុះផ្សាយអត្ថបទសារព័ត៌មានហើយនោះ សារព័ត៌មានកម្ពុជាមួយនេះ ក៏បានផលិតសេចក្ដីរាយការណ៍នេះជាវីដេអូផងដែរ ហើយចែករំលែកទៅលើទំព័រហ្វេសប៊ុកផ្លូវការរបស់ខ្លួនផងដែរនៅថ្ងៃនោះ។
វីដេអូនេះ ត្រូវបានអ្នកប្រើបណ្ដាញសង្គមចូលមើលដល់ទៅជិត ៨ម៉ឺនដង ព្រមទាំងការបញ្ចេញប្រតិម្មពីសំណាកអ្នកប្រើបណ្ដាញសង្គមរាប់ពាន់នាក់ និងមតិជាច្រើនផងដែរ។
Kampuchea Thmey’s video report | Archived Link
ក្រោយពីការចុះផ្សាយនៃសេចក្ដីរាយការណ៍បែបនេះ Fact Crescendo Cambodia បានចាប់ផ្ដើមត្រួតពិនិត្យការពិតតាមរយៈការកិច្ចសហការជាមួយក្រុមការងាររបស់ Fact Crescendo នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា ដែលបានផ្ទៀងផ្ទាត់ទៅលើព័ត៌មានមួយនេះជាមួយក្រុមអ្នកជំនាញក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា។
បើតាមអត្ថបទរបស់ Fact Crescendo ព័ត៌មាននេះ ត្រូវបានចុះផ្សាយព្រោងព្រាតដោយសារព័ត៌មាននានានៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌានៅក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែ ២៤ម៉ោងប៉ុណ្ណោះ។
ខាងក្រោមនេះ គឺជារូបភាពផ្ដាមចេញពី Google ដែលបង្ហាញពីការចុះផ្សាយនូវព័ត៌មានមួយនេះដោយសារព័ត៌មាននានានៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា។
ថ្វីបើមានការចុះផ្សាយនូវព័ត៌មានបែបនេះក្ដី Fact Crescendo បានជជែកជាមួយប្រធានក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវការសិក្សានេះ ដើម្បីស្វែងយល់នូវអ្វីដែលបានកើតត្រូវបានរកឃើញពិតប្រាកដនៅក្នុងការសិក្សារបស់ពួកគេ ហើយក៏ចង់ផ្ទៀងផ្ទាត់ផងដែរថា តើសារព័ត៌មានទាំងនោះបានចុះផ្សាយត្រឹមត្រូវដោយផ្អែកតាមឯកសារស្រាវជ្រាវវិទ្យាសាស្ត្រដែរឬយ៉ាងណា។
នរណធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ?
កាលពីឆ្នាំមុន ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវមកពីវិទ្យាស្ថាន IIT Gandhinagar ដែលជាស្ថាប័នស្រាវជ្រាវឈានមុខគេមួយនៅឥណ្ឌា បានធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវមួយ ដើម្បីស្វែងរកវត្តមានសំណាកសេណេទិចវីរុសផ្លូវដង្ហើម (SARS-CoV-2) ឬវីរុសកូរ៉ូណា នៅក្នុងទឹកធម្មជាតិនៅទីក្រុងពីររបស់ឥណ្ឌា។
ពួកគេបានត្រួតពិនិត្យរកមើលវីរុសកូរ៉ូណានៅក្នុងទឹកស្ថិតលើប្រភពទឹកលើផ្ទៃដីនៅក្នុងទីក្រុងអាម៉េដាបាដ (Ahmedabad) ស្ថិតក្នុងរដ្ឋគុជរ៉ាត់ (Gujarat) និងទីក្រុងហ្គូវ៉ាហាទី (Guwahati) នៅក្នុងរដ្ឋអាសាម (Assam)។
សាស្ត្រាចារ្យ ម៉ានីស កុមារ (Manish Kumar) នៃដេប៉ាតឺម៉ង់វិទ្យាសាស្ត្រផែនដីនៅវិទ្យាស្ថាន IIT-Gandhinagar បានដឹកនាំការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ។
សាស្ត្រាចារ្យ ម៉ានីស កុមារ បានប្រាប់ថា «ការសិក្សានេះ ត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីបញ្ជាក់ពីការពិនិត្យសំណល់រាវនៅតាមទីក្រុងមានកម្រិតអនាម័យទាប ដែលមិនមានប្រព័ន្ធប្រតិកម្មសំណល់រាវ និងតាមតំបន់ជនបទផងដែរ»។
អង្គការយូនីសែហ្វ និងកម្មវិធីផ្តួចផ្ដើមការស្រាវជ្រាវ និងអប់រំអង់គ្លេស-ឥណ្ឌា (UKIERI) បានផ្ដល់ជំនួយសម្រាប់គម្រោងមួយនេះ។
អ្វីជាហេតុផលសម្រាប់ការសិក្សានេះ?
អ្នកជំងឺកូវីដ-១៩ បានបញ្ចេញវីុរសកូរ៉ូណាមានជីវិតតាមរយៈការបន្ទោរបង់ទឹកនោម និងលាមក ដែលបង្កឱ្យមានហានិភ័យធ្ងន់ធ្ងរដល់សុខភាពដោយសារការចម្លងតាមកាកសំណល់របស់មនុស្ស ឬការបំភាយនៃតំណក់ទឹកផ្ទុកទៅដោយវីរុស។
កម្រិតនៃវីរុសកូរ៉ូណានៅក្នុងអង្គធាតុរាវ ហាក់ដូចជាកើនឡើងគួរឱ្យកត់សម្គាល់អំឡុងពេលវិបត្តិកូវីដ-១៩កំពុងរាតត្បាត។ ក្ដីបារម្ភទាំងនេះ កាន់តែមានច្រើននៅឥណ្ឌា ជាទីដែលទឹកស្អុយគ្មានឆ្លងកាត់ការសម្អាត តែងតែត្រូវបានបង្ហូរចូលក្នុងទឹកលើផ្ទៃដី និងការបន្ទោរបង់ពាសវាលពាសកាល តែងតែកើតមានឡើង។
ការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ កត់សម្គាល់ថា «ឥណ្ឌាកំពុងស្ថិតនៅមាត់ច្រាំងនៃការប្រឈមមុខនឹងរលកទីបីនៃមេរោគកូវីដ-១៩។ ដូច្នេះ ទឹកលើផ្ទៃដីដែលទទួលសំណល់ដោយផ្ទាល់ អាចជាគោលដៅសម្រាប់ការពិនិត្យរកហ៊្សែនវីរុសកូរ៉ូណា ហើយអាចផ្ដល់នូវទិដ្ឋភាពជាច្រើនស្ដីពីកំណើននៃការចម្លង អនាម័យ និងហានិភ័យនាពេលអនាគត និងការគ្រប់គ្រង»។
តើពួកគេរកអ្វី?
វត្ថុបំណងសំខាន់នៃការសិក្សានេះ គឺដើម្បីស្វែងយល់ពីបរិមាណវីរុសកូរ៉ូណានៅក្នុងអង្គធាតុរាវ។
ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវបានយកសំណាកទឹកម្ដងនៅរៀងរាល់សប្ដាហ៍ចន្លោះពីថ្ងៃទី៣ ខែកញ្ញា ដល់ថ្ងៃទី២៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២០ ដោយយកពីបឹងកានការៀ (Kankaria) បឹងចាន់ដូឡា (Chandola) បឹងវ៉ាស្ត្រាពួរ (Vastrapur) និងទន្លេសាបារម៉ាទី (Sabarmati) នៅទីក្រុងអាម៉េដាបាដ។
លទ្ធផលនៃការវិភាគ បញ្ជាក់ថា ហ្សេណេទិចវីរុសកូរ៉ូណា (N, S និង ORF 1ab ) មានវត្តមាននៅក្នុងសំណាកទឹកដែលគេប្រមូលពីទីក្រុងអាម៉េដាបាដ។
សាស្ត្រាចារ្យ កុមារ និយាយថា «យើងរកឃើញសំណាកហ៊្សែន N នៅក្នុងទឹកនៅទន្លេសាបារម៉ាទី បឹងចាន់ដូឡា និងបឹងកានការៀ។ ហ៊្សែន ORF មិនត្រូវបានរកឃើញក្នុងសំណាកទឹកបឹងចាន់ដូឡាទេ ខណៈសំណាកហ៊្សែន S មានវត្តមានក្នុងសំណាកទឹកយកចេញពីប្រភពទាំងបី»។
ចំណែកឯសំណាកទឹកយកពីទីក្រុងហ្គូវ៉ាហាទី បង្ហាញលទ្ធផលអវិជ្ជមាន ឬមិនមានហ៊្សែនវីរុសកូវីដ-១៩ទេ។
តើការសិក្សានេះត្រូវបានចុះផ្សាយនៅទីណា?
ការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះដែលបង្ហាញលម្អិតនូវវិធីសាស្ត្រ និងលទ្ធផលរកឃើញនោះ ត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយលើកដំបូងនៅលើវេបសាយ medRxiv ដោយគ្រាន់តែបោះពុម្ពឡើងនៅថ្ងៃទី១៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១។
«The Spectre of SARS-CoV-2 in Ambient Urban Natural Water in Ahmedabad and Guwahati: A Tale of Two Cities» គឺជាចំណងជើងនៃឯកសារសិក្សាស្រាវជ្រាវនោះ។
នៅពេលបោះពុម្ពផ្សាយការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ វេបសាយ medRxiv បានបញ្ជាក់ច្បាស់ថា «ការសិក្សានេះ គឺជាការបោះពុម្ពឡើងវិញ ហើយមិនត្រូវបានបញ្ជាក់ដោយការវិនិច្ឆ័យនោះឡើយ»។
ខាងក្រោមនេះ គឺជារូបភាពផ្ដាមចេញពីការបោះពុម្ពផ្សាយនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវមួយនេះនៅលើវេបសាយ medRxiv កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១។
នេះបញ្ជាក់ដោយសាមញ្ញថា អ្នកអានគួរតែជ្រាបថា ឯកសារស្រាវជ្រាវនេះ មិនត្រូវបានធ្វើឡើងដោយចប់សព្វគ្រប់ពីសំណាកម្ចាស់ស្នាដៃនៅឡើយទេ អាចផ្ទុកនូវកំហុស និងព័ត៌មាននានា ដែលមិនទាន់ត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ ឬវេជ្ជសាស្ត្រនៅឡើយទេ។
អំឡុងពេលរាយការណ៍អំពីការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ ក្រុមអ្នកសារព័ត៌មាន គួរតែកត់សម្គាល់ថា ការសិក្សានេះ មិនទាន់ត្រូវបានវាយតម្លៃពីសំណាក់សហគមន៍វេជ្ជសាស្ត្រនៅឡើយទេ ហើយព័ត៌មានដែលមានបង្ហាញនោះ អាចមានកំហុសឆ្គង។
តើមានការឆ្លើយតបដូចម្ដេច?
បន្ទាប់ពីលទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវត្រូវបានចេញផ្សាយ រដ្ឋបាលក្រុងអាម៉េដាបាដ សម្រេចបញ្ជូនសំណាកទឹកទៅមជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវជីវៈបច្ចេកវិទ្យាគុជរ៉ាត់ (GBRC)។
វិស្វករធនធានទឹកប្រចាំរដ្ឋបាលក្រុងអាម៉េដាបាដ លោក ហាប៉ាល់ស៊ីញ ហ្សាឡា (Harpalsinh Zala) បានប្រាប់ Fact Crescendo ថា លទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវនោះ កំពុងត្រូវបានគេបកស្រាយមិនត្រឹមត្រូវ។
លោក ហ្សាឡា និយាយថា «ភាពតក់ស្លុតនេះ បង្កជាពាក្យចរចាមអារ៉ាមថា វីរុសកូរ៉ូណា កំពុងរីករាលដាលតាមទឹកផឹក។ នេះមិនមែនជាការពិតទេ។ ការស្រាវជ្រាវរបស់ IIT-Gandhinagar មិនបានបញ្ជាក់ថា វីរុសកូវីដ-១៩មានជីវិត ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងទឹកទន្លេសាបារម៉ាទីនោះឡើយ»។
លោក ហ្សាឡា និយាយបន្តថា «យើងបញ្ជូនសំណាកទឹកជាប្រចាំទៅ GBRC។ ពេលនេះ យើងក៏បានបញ្ជូនសំណាកទឹកស្អាតផងដែរ។ យើងទទួលបានរបាយការណ៍នៅពីរបីថ្ងៃបន្ទាប់។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំធានាថា ប្រជាជនទទួលទានទឹកនៅទីក្រុងអាម៉េដាបាដ មានសុវត្ថិភាព»។
វេជ្ជបណ្ឌិត បាវីន សូឡានគី (Bhavin Solanki) ប្រធានមន្ទីរសុខាភិបាលនៃរដ្ឋបាលក្រុងអាម៉េដាបាដ ប្រាប់ Fact Crescendo ផងដែរថា ទីក្រុងអាម៉េដាបាដ ទទួលទឹកស្អាតពីព្រែកទន្លេណាម៉ាដា (Narmada) មិនមែនទន្លេរសាបារម៉ាទីទេ។ ទន្លេសាបារម៉ាទី ត្រូវបានប្រើសម្រាប់សោភ័ណភាព និងសម្រាប់ការស្រោចស្រព។ ប្រជាជនមិនគួរព្រួយបារម្ភ ឬភ័យខ្លាចថា ទឹកទន្លេសាបារម៉ាទីឆ្លងមេរោគនោះឡើយ។
ពាក្យសម្ដីចុងក្រោយ?
ឯកសារស្រាវជ្រាវបែបវិទ្យាសាស្ត្រច្បាប់ដើម បានបញ្ជាក់ច្បាស់នៅក្នុងសេចក្ដីសន្និដ្ឋានថា ហ៊្សែនវីរុស SARS-CoV-2 ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងសំណាកទឹក។ ការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ ក៏មិនបានបញ្ជាក់ច្បាស់ទេថា ពួកគេបានរកឃើញវីរុសកូវីដ-១៩ ដែលអាចចម្លងនៅក្នុងទឹកបាននោះឡើយ។
សាស្ត្រាចារ្យ កុមារ ប្រាប់ Fact Crescendo ថា «យើងមិនបានរកឃើញវីរុសកូរ៉ូណានៅរស់រានមានជីវិតនៅក្នុងសំណាកទឹកដែលយកពីទន្លេសាបារម៉ាទី ឬបឹងដទៃទៀតឡើយ។ យើងគ្រាន់តែរកឃើញបំណែកហ៊្សែនវីរុសកូរ៉ូណានៅក្នុងទឹកប៉ុណ្ណោះ។ សេចក្ដីរាយការណ៍ព័ត៌មាន និងសាធារណជន បានបកស្រាយខុសពីលទ្ធផលនៃការរកឃើញរបស់យើង»។
សាស្ត្រាចារ្យ កុមារ បន្តថា ការរកឃើញបំណែកហ៊្សែនច្រើននៅក្នុងទឹកធម្មជាតិ គ្រាន់តែបញ្ជាក់ពីអនាម័យកម្រិតទាប ហើយមានផលវិបាកផ្សេងៗចំពោះសុខភាព និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី ដែលគួរតែមានការសិក្សាបន្ថែមទៀត។
ហេតុនេះ មិនចាំបាច់ភ័យខ្លាច និងចែករំលែកពាក្យចរចាមអារ៉ាមថា ទន្លេសាបារម៉ាទីរងការឆ្លងវីរុសកូរ៉ូណានោះឡើយ។
Title:តើឥណ្ឌារកឃើញវីរុសកូរ៉ូណានៅមានជីវិតក្នុងទឹកទន្លេមែនឬទេ?
Fact Check By: Jay UdomResult: Explainer
